MenuBir deniz akvaryumunu farklı kılan, tatlı su akvaryumlarından ayıran en önemli unsurlardan biri ışıktır. Deniz akvaryumunda ışıklandırma sadece bir farklılık değil, yaşamın mutlak ve en önemli kaynağıdır.
Dilerseniz önce bunun nedenlerinden bahsedelim:
Denizler ve okyanuslar, yaşam formlarının zenginliği ile tatlı sulardan ayrılırlar. Bu çeşitlilikte birbirinden farklı su derinliklerinde farklı canlıların yaşaması, farklı tuzluluk oranları, eriyik oranları gibi etkenler rol almaktadır.
Bir çok balık türü okyanusun günışığı görmeyen yerlerinde yaşamaktadır. Ancak denizler ve okyanuslarda öyle canlılar vardır ki ışık onlar için hayatın kaynağı ve olmazsa olmazıdır. Zaten bizim akvaryumlarımızda misafir ettiğimiz canlılar da genelde ışık alan yerlerde bulunabilen canlılar olmaktadır.
Oysa evimize kurduğumuz akvaryumda bu çeşitliliği yaşamamız oldukça zordur. Ancak ne olursa olsun, evimize kurduğumuz akvaryumlar için hayati konuların başında su değerleri kadar ışıklandırmada gelir. Bir çok akvarist, akvaryumunu sadece balık beslemek için kullanmaz. Herkesin amacı ve hayali evine bir resif kesiti getirebilmektir.Bu resifi oluşturan canlıların en önemli kısmı da omurgasızlar, mercanlar olacağı için ışıklandırma daha da önem kazanır.
Neden?
Bir çok mercan türünün yaşam savaşındaki başarısının sırrı, simbiyozdur. Simbiyoz, yani faydaya dayalı ortak yaşamda, mercanlar ve diğer omurgasızlar kendilerine besin sağlayabilmek için “zooxanthellae” diye isimlendirilen kahverengi ( bazen sarı ) simbiyotik algleri dokularına alırlar. Dokunun epidermis katmanına yerleşen simbiyotik algler, böylece mercan polibinin içinde yaşasa da epidermis tabakasının geçirgenliği sayesinde dışarıdan ışık alarak fotosentez yaparlar ve hem kendilerine hem de mercana besin ve enerji sağlarlar. Mercan veya polipleri ise, zooxanthellae'sına karbon olarak ventilasyon atığı olan karbondioksit, azot kaynağı olarak da amonyak başta olmak üzere sindirim atıklarını verir. Simbiyotik alg ise aldığı bu kaynakları kullanarak ortaya çıkardığı karbonhidrat ve proteinin çok büyük kısmını( neredeyse tamamını) mercana verir.
Bu alışveriş ile mercan polibi simbiyotik alge güvenli bir yaşam ortamı ve atık madde olarak gübre, alg de mercana sürekli besin garantisi verir.
Yukarıda basitçe anlattığımız bu alışveriş zincirini kırabilecek bir tek şey vardır. O da ışıktır.
Işık olmadığında veya yetersiz olduğunda zooxanthellae önce fotosentez yapamayacak, sonra da ölecektir. Buna bağlı olarak besin kaynağından yoksun kalan mercan veya omurgasız da güçten düşecek ve formunu kaybedecektir. Bu durumun uzun sürmesi onun için de ölüm demektir.Zooxanthellae algleriyle kurdukları ortak yaşam, simbiyotik mercanlar için organik besinlerce fakir, fakat ışığı bol olan berrak tropik okyanus sularında milyonlarca yıldan beri yaşamın kaynağı olmuştur.
Su temel olarak gözümüzün gördüğü renkler için bir filtredir. Renkler suyun içinde absorbe oldukları için, gözümüze farklı tonlarda görünebilirler. Farklı renkler suyun farklı seviyelerinde( derinliklerinde) absorbe edilirler. Bu yüzden de denizde her derinlik farklı bir ışık spektrumuna sahip olur. Bu sayede çeşitli ihtiyaçları olan farklı canlılar da, kendilerine en uygun yaşam seviyesinde hayat bulurlar.
Dünyanın dörtte üçünü kaplayan su, aynı zamanda dünyaya ihtiyacı olan oksijenin de % 80 ini vermektedir.Bunu sağlayan da, okyanuslardaki foto sentetik planktonlardır. Aynı şey evlerimizdeki küçük okyanuslar için de geçerlidir.
Bu noktadan hareketle ışıklandırma konusuna gelecek olursak;
Eğer akvaryumumuzda balık dışında canlıları da konuk edeceksek, güçlü bir ışıklandırma gerekecek. Bu yüzden akvaryumda beslenecek canlılar seçilirken, aydınlatma seçeneklerimiz ya da ekipmanlarımız da göz önünde bulundurulmalıdır. Ya da aydınlatma ekipmanlarımız, canlılarımıza göre seçilmelidir.
Her canlı, özellikle de simbiyotik omurgasızlar, bulunduğu derinliğin spektrum özelliklerine uyum sağlamıştır. Bu bakımdan, bir deniz akvaryumundaki ışıklandırmayı tasarlarken, bakılması düşünülen canlıların doğal ortamlarında hangi derinliklerde yaşadığını bilmek önemlidir.
Deniz akvaryumu aydınlatmasında kullanılan lambalar metal halide ampuller ve flüoresanlardır.
Metal Halide Ampuller ( HQI )
Yüksek ışık şiddeti gerektiren simbiyotik sığ su mercanları ve diğer simbiyotik canlılar yaşatılmak isteniyorsa metal halide (HQI) lambalarının kullanılması kaçınılmaz olur. Gerçekte birçok omurgasız türünün yaşatılması ve üretilmesi ancak güçlü HQI lambaları piyasaya çıktıktan sonra mümkün olmuştur. Sadece ışığın gücüyle değil, gün ışığına çok yakın düzgün dağılımlı spektrum özellikleriyle de HQI lambaları deniz akvaryumları için ideal sayılırlar.
Akvaryum şartlarında, bir çok canlının gerçek renklerinin ortaya çıkması ancak metal halide lambalarla mümkün olur.Görsel olarak bakıldığında da yarattığı ışık dalgalanması ile, görsel açıdan en iyi şartları sağlamaktadır.
Metal halide lambalar tüm bu ideal özelliklerine rağmen bazı dezavantajlar da taşırlar. En önemlisi maliyetlerinin yüksek olmasıdır. Metal halide ampullerin 10000, 14500 ve 20000 K olanları akvaryum aydınlatmasına uygundurlar. Ampullerinin yanı sıra uygun armatürler de oldukça maliyetlidir. Ve bu ampuller 75-500 W arası elektrik tüketimine sahiptirler. Bunun yanı sıra , yüksek ısı üretirler. Bu ısı hem yüzeye yakın canlılar için ölümcül olur, hem de özellikle yaz aylarında akvaryumun aşırı ısınmasına sebep olur. Aynı zamanda yaydıkları UV ışınları da canlılara zararlı olabilmektedir.
Metal halide aydınlatma akvaryumdan 20-30 cm. yukarıya yerleştirilmelidir. Akvaryumda doğal ışık spektrumunu yakalamak için metal halide tek başına yeterli olmayacaktır. Gerek canlıların doğal ortamına en uyumlu ışığı yakalamak, gerekse gelişimlerini sağlamak için su altında oluşan mavi tonları yakalamak gereklidir. Bu da ancak aktinik flüoresan desteğiyle mümkün olur. Veya mavi tonlara daha yakın 14500- 20000 K ampuller kullanılabilir.
Makale Uygar Akbay tarafından Akvaryum forum için hazırlanmıştır. İzinsiz kopyalanarak, başka kaynaklarda yayınlanması kanunen suçtur.