MenuÇevirmen notu:Gregory S. Taylor' ın "Sumplar Hakkında Bilmek İstediğiniz Her şey" konulu makalesinin yayınlanmış son bölümüdür.Orjinaline http://www.reefkeeping.com/issues/2003-07/gt/index.php aracılığı ile ulaşabilirsiniz.
OWERFLOW'UNUZU VERİMLİ VE GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE DİZAYN ETMEK
Bu bölümde overflow dizaynı ve yerleşiminin optimize edilmesini ve sumplarla ilgili karşılaşılan birtakım problemleri ele alıp, karşılaşılabilecek bU problemlere potansiyel çözüm önerileri sunacağım. Bu makaleden önce Bölüm 1 ve Bölüm 2’nin okunmuş olması gerekmez, ama yine de okunması yerinde olur. Bölüm 1, sumpın tanıtımı, yararlı yönlerini ve temel mekanizmasını kapsamakta; Bölüm 2 ise sump dizaynı, boyutları, biçimi ve malzemeleri ile ilgili bilgiler vermektedir.
Overflow
Bütün overflow’lar, tanktan suyu çeken dik bir boruya (bazen drenaj borusu da denir.) sahiptir.Aslında düzgün biçimde yerleştirilmiş basit bir boru da overflow olarak kullanılabilir.
Bu basit taşırma borusunun en büyük dezavantajı, göreceli olarak gürültülü olması ve kamufle edilmesinin zor olmasıdır. Bu sebeplerden dolayı taşırma borusunun etrafına bir “kutu” yerleştirme fikri ortaya çıkmıştır. Böyle bir kutunun birkaç dolaylı etkisi de vardır. İlki, ana tanktaki su yüzeyinden, daha ince bir tabakanın alınarak sump’a su gönderilmesidir. Bu durum, bir çok açıdan tercih edilir. Akvaryumlarda, zamanla su yüzeyinde gaz alışverişini ve ışık geçişini azaltan bir organik film tabakası oluşur. Özellikle tuzlu su akvaryumlarında bunların ikisi de çok önemlidir. Çekilen suyun kalınlığı ne kadar düşük olursa, oluşan bu filmin tank suyunun yüzeyinden uzaklaştırılması da o kadar başarılı olacaktır. İkinci olarak, overflow’a akan suyun kalınlığı azaldıkça oluşacak gürültü de o oranda azalacaktır. Örneğin, evde musluğunuzu açtıkça musluktan akan suyun miktarı artmakta, dolayısıyla çıkan gürültü de buna bağlı olarak artmaktadır. Son olarak, taşma borusunun etrafına yerleştirilecek bir kutu, boruyu izole bir alanda tutmakta, dolayısıyla herhangi bir arıza veya bakım durumunda tüm tankı boşaltmadan müdahale etme olanağını sağlamaktadır.Overflow’un içerisindeki borunun yüksekliğini belirlemek oldukça önemlidir. Boru gereğinden kısa olursa overflow’a akan su oldukça fazla ses çıkaracaktır. Öte yandan eğer su seviyesi yüksek olursa taşma tehlikesi ortaya çıkacaktır. En güzel çözüm, değişik yükseklikler deneyerek sesin kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu en düşük yüksekliği kullanmaktır.
Birçok kişi overflow’un içerisine PVC boruyu drenaj borusu olarak yerleştirirken yapıştırıcı kullanmaktadır. Israrla bunun tersini öneririm.. Bütün parçalar zaten akvaryumun içinde kaldığı için küçük bir sızıntı problem olmayacak; parçaları yapıştırıcı kullanmadan birleştirmek, herhangi bir problemde veya düzen değişiminde müdahale etme şansı verecektir.
Overflow’un yerleşimi, büyük oranda tankın büyüklüğü, tankın konumu ve akvaryumun delinmiş kısmının pozisyonuna bağlıdır.
İdeal bir overflow kutusu, tankın boyunu kaplayacak ve dolayısıyla mümkün olabilecek en fazla lineer akışı sağlayacaktır. Bu senaryo, kutuya çok ince bir film halinde büyük miktarda suyun akmasına sebep olacaktır. Bu teknik, bu tarz bir overflow’a uygun büyüklükte yerlerin ayrılabildiği büyük ölçekli gösteri akvaryumlarında sıklıkla kullanılır. Tipik bir ev akvaryumunda ise hobici bu kadar büyük bir hacmi overflow’a feda etmekten kaçınmakta ve dolayısıyla overflow için ideal olandan daha az hacim ayırmaktadır.
Aşağıdaki linke tıklarsanız ideal owerflow büyüklüğünüzü ve taşırma deliği çapını hesaplayabilirsiniz.
http://reefcentral.com/calc/drain.php
( çevirmen notu: ölçü bürümleri farklı olduğundan gireceğiniz rakam galon cinsinden saatteki taşma miktarı olmalıdır,çıkan sonuç da inch olarak büyüklüğü verecektir.)
Buradaki “Linear Inches (Lineer inç)” kavramı, overflow’un üst kenarlarının toplam uzunluğunu ifade etmektedir. Örneğin bir köşe overflow’u arka camdan içe doğru 6 inch ve yan camdan yine içe doğru 6 inch olacak şekilde yerleştirilmişse, bu durumda 12 lineer inchlik bir overflow’dan söz edilir. Eğer bunun aynısından bir tane de diğer köşede mevcut ise, bu durumda 24 lineer inchlik bir overflow söz konusudur.
Duvar önüne yerleştirilmiş ve ön ve yanlarından izlenebilen tipik bir tank için standart overflow’lar, ya bir arka köşede tek overflow, ya da her iki köşede birer overflow olacak şekilde yerleştirilebilir . Tankta iki adet overflow bulunması, hem daha fazla lineer taşma alanı oluştuğundan, hem de çoklu drenaj oluşturduğu için daha iyi sonuç verir. Çoklu drenaj, daha büyük hacimde su ile başa çıkılabileceğinden ve bunu daha verimli ve sessiz bir biçimde yapabileceğinden dolayı daha kullanışlıdır. Bir başka sebep ise taşmaya karşı önlem alınmış olunmasıdır. Eğer yabancı bir cisim bir çekişi tıkarsa, diğer overflow’dan su çekişi devam edeceğinden taşma sorunu yaşanmaz. Sadece bir noktadan su çekişi olduğu durumda herhangi bir sebeple su çekişi durduğunda tanktan su taşması kaçınılmaz olacaktır. Çift su çekişi ile ise, özellikle bunlar doğru bir biçimde boyutlandırılmışsa, su taşması tehlikesi daha az olacaktır. Ben şiddetle çoklu drenajı öneririm.
Tipik bir konfigürasyonda “standart” overflow yerleşimleri, görüntüyle ilgili kaygılardan dolayı idealden oldukça uzaktır. Tanka yandan bakıldığında overflow açıkça görülebilir bir biçimdedir, ki bu durum elde edilmek istenen görüntüyle ters düşer. Görüntü açısından daha tatmin edici bir çözüm, overflow’u arka camın ortasına yerleştirmek olabilir. Bu çözüm, tankın köşelerini de kullanılabilir hale getirmekten öte overflow’un varlığını gizleme şansı yaratır. Böyle bir konfigürasyon çoğunlukla daha fazla lineer akış sağlayacaktır. Dezavantajı ise alışılmışın dışında bir yere delik delme ve overflow yerleştirme işi çıkarmasıdır. Şahsen, eğer göze alınabiliyorsa, overflow’u bu şekilde yerleştirmenin harcanacak ekstra para ve zamana değdiğini düşünüyorum.
Taşırma Deliği Yerleşimi ve Büyüklüğü
Genel olarak söylemek gerekirse, taşırma deliği ne kadar büyük olursa işler o kadar kolay olacaktır. Akmakta olan suyun gürültü seviyesini belirleyen iki özellik vardır. Birincisi suyun hızı, ikincisi ise suya karışmış olan hava kabarcıklarının miktarıdır. Daha büyük taşırma deliği kullanıldığında bu ikisinin değerleri düşer, bu da daha sessiz çalışan bir sistem anlamına gelir. Bu yazının daha önceki kısımlarında bansedilen hesaplayıcı, uygun taşırma deliği boyutunu da hesaplamaktadır.
Eğer bir yerine iki taşırma deliği düşünülüyorsa, hesaplayıcının verdiği sonucu basitçe ikiye bölmek yanlış olur. Çünkü, örneğin bir adet 2”’lik borunun kesit alanı 3.14 inçkare iken, 2 adet 1”lik drenaj borusunun toplam kesit alanı sadece 1.57 inçkaredir. Başka bir deyişle, 2 adet 1”lik boru, bir adet 2”lik borunun taşıyacağı miktarda suyu taşıyamaz. Drenaj borusu hesaplayıcısının verdiği sonucu 2 adet borunun kullanılacağı duruma uyarlayarak boru çaplarını doğru olarak veren basit formül şöyle olmalıdır:
d. sqrt((((d / 2)^2 * pi) / 2) / pi) * 2 (çevirmen notu:anladığım kadarıyla formülde d2= "d1'in karesi/2" nin karekökü" olarak ifade edilmiş)
Bu formülde d1, tek drenaj borulu sistemdeki drenaj borusu çapını; d2, iki drenaj borusu kullanılacağı durumdaki her bir boru çapını göstermektedir.
Eğer tank hazır delikli değilse ve tanka taşırma deliği delmek gerekecekse unutulmaması gereken bir nokta, delme noktasının bütün ekipman rahtlıkla oturacak şekilde doğru yere delinmesi gerektiğidir. Bu yüzden önce ekipmanın alınması, delik yerinin doğru olarak belirlenmesi ve delme işleminin ondan sonra yapılması daha akılcı olacaktır. Aksi takdirde geri dönülemez durumların ortaya çıkması olasıdır.
Owerflow'un bir balık tuzağı olması nasıl önlenir?
Canlıların overflow’a ve de sump’a her zaman girebilme riski mevcuttur. Genellikle bunun farkına varılmayabilir.. Hatta bazı balıklar overflow’a olan su akışını bulundukları tankın bir özelliği sayarak o bölgede yüzme ve suyu takip etme davranışı gösterebilirler. Balıklar bunu eğlenceli buluyor olsalar bile birtakım sebeplerden dolayı bu durum önlenmelidir. En büyük sebep, hiç kuşkusuz, bu durumun canlılara zarar verebileceğidir. Çoğunlukla –eğer sağlam olarak ulaşabilirlerse- overflow’da veya sump’ta bir süre yaşamaya devam edeceklerdir. Ancak yüksek su akışının olduğu filtre bölümünde yakalanmış ölü bir balık, bir günden daha kısa bir zamanda bile çürüyüp sadece iskelet olarak kalabilir. Bu da tankta ani amonyak yükselmesine yol açar. Sump’a sağ olarak ulaşmaları durumunda bile tehlike geçmiş değildir, eğer yaklaşırlarsa kolaylıkla pompa girişine sıkışıp kalabilirler, bu da haliyle ölü bir balık ve tıkanmış bir pompa demektir. Bir başka risk ise tanktaki herhangi bir canlının drenaj tesisatına sıkışarak tıkanmaya yol açması, dolayısıyla tankın taşarak su basmasına yol açması ve sump’ın boşalması riskidir. Bir santrifüj pompa kendisini soğutacak su olmadan kuru olarak çalıştığında, bobinleri eritecek, hatta yangın çıkaracak sıcaklıklara ulaşabilir. Tesisatın büyüklüğüne ve tasarımına bağlı olarak bir tek salyangoz bile buna sebep olabilir.
İstenmeyen bu durumlarla karşılaşmamak için alınabilecek en iyi önlem, bu makalede daha önce de anlatıldığı gibi, overflow’a akan su katmanının mümkün olduğunca ince tutulmasıdır. Bu önlem, tanktaki canlıların su tesisatına kaçmaması için alınabilecek en iyi önlemdir,bunun yanısıra plastik bir tel örgü de bu amaçla kullanılabilir.
İyi bir ön hazırlık ile akvaryumunuza bağlanmış bir sump’la ilgili yaşanacak problemlerin üstesinden gelmek zor değildir. Uygulamaya geçmeden önce belli başlı noktalar üzerinde etraflıca düşünmek için vakit ayırın, daha iyi ve doğru sonuçlara kendiniz ulaşacaksınız.